Istota gospodarki quasi-pieniężnej i jej negatywne skutki
W gospodarce monocentrycznej występowały prawie wszystkie kategorie gospodarki rynkowej, jak: ceny. place, kursy walut, stopa procentowa, podatki itp., ale żadna z tych kategorii nie spełniała swoich funkcji wynikających ze stosunków rynkowych. Wy-mienione instrumenty ekonomiczne były przedmiotem arbitralnych manipulacji pań-stwa. To właśnie powodowało, że mieliśmy tu do czynienia z gospodarką quasi-pie- niężną podporządkowaną całkowicie wymaganiom apriorystycznego planu centralnego. a nie wymaganiom zrównoważonego i konkurencyjnego rynku. Plan centralny stał się nie tylko podstawowym instrumentem alokacji środków rzeczowych i finansowych, dokonywanej z punktu widzenia przyjętych przez kierownictwo polityczne partii ko-munistycznej celów strategicznych, ale także głównym narzędziem bezpośredniego za-rządzania i pełnej kontroli nad wszystkimi zasobami gospodarki narodowej.
Cele strategiczne od samego początku wprowadzenia biurokratycznej procedury centralnego planowania związane były z polityką zewnętrznej ekspansji ideologii ko-munistycznej i zdobycia panowania nad światem. W rezultacie pewnym dziedzinom gospodarki narodowej nadano rangę najwyższego priorytetu państwowego i rozwijano je ogromnym nieraz kosztem innych dziedzin związanych głównie ze sferą produkcji dóbr i usług konsumpcyjnych. Doprowadzało to w długofalowym procesie rozwoju do głębokich strukturalnych dysproporcji gospodarczych. Przy takiej strategii rozwojowej nie można było wykorzystywać instrumentów ekonomicznych do sterowania rozwojem gospodarczym. Mechanizm rynkowy został wyłączony, a rynek całkowicie pod-porządkowany planowi centralnemu. Wynikało to zarówno ze względów doktrynalnych, jak i czysto pragmatycznych.
Ideologia komunistyczna przewidywała stopniowe zawężanie rynku, a w dalszej, odległej przyszłości jego całkowitą likwidację. Pragmatyka centralnego planowania nie opierała się na informacjach płynących z rynku, lecz na intencjach i woli centrum de-cyzyjnego oraz oddolnego nacisku uczestników procedury planistycznej. Wyłączenie rynkowych mechanizmów ekonomicznych spowodowało powszechną nieracjonalność decyzji gospodarczych i szerzące się na niespotykaną skalę marnotrawstwo środków materialnych i finansowych, a także osobowych czynników produkcji. Dlatego, mimo początkowo wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego, okupionej bardzo wysokimi kosztami, rozwój stopniowo zanikał, co doprowadziło do głębokiego regresu i struk-turalnego kryzysu społeczno-gospodarczego we wszystkich bez wyjątku krajach komu-nistycznych. Oznaczało to kompletne załamanie się administracyjnego mechanizmu centralnego planowania.
Historyczne doświadczenia zweryfikowały negatywnie cały system wraz z jego ide-ologią i postawiły przed wszystkimi krajami postkomunistycznymi zadanie powrotu do zasad gospodarki rynkowej i demokracji politycznej.