Jakościowe różnice między planem centralnym a mechanizmem rynkowym
Odbudowanie mechanizmu rynku wymaga nie tylko wprowadzenia cen, kursów walut, stóp procentowych itp., kształtowanych przez rynek, ale także tworzenia odpowiedniej dla rynku infrastruktury instytucjonalnej w postaci banków komercyjnych, giełdy papierów wartościowych, giełd towarowych, instytucji związanych z tworzącym się rynkiem pracy itp. Zastąpienie mechanizmu centralnego planowania przez mechanizm tynkowy oznacza zasadniczą zmianę logiki gospodarowania.
Gospodarka centralnie planowana opierała się na dominacji własności państwowej, gospodarka rynkowa zaś może efektywnie funkcjonować jedynie w warunkach do-minacji własności prywatnej.
W gospodarce centralnie planowanej występują trwałe niedobory dóbr i usług, co oznacza, że gospodarka funkcjonuje w warunkach globalnej nierównowagi popytu i podaży, której towarzyszą powszechne nierównowagi na poszczególnych rynkach to-warowych. W gospodarce rynkowej występuje bariera efektywnego popytu limitująca możliwości zwiększenia podaży dóbr i usług. Przedsiębiorstwa wykazują wysoką zdol-ność adaptacyjną w produkcji (w podaży) w zależności od zmian zachodzących w po-pycie na rynku.
Plan centralny za pośrednictwem administracyjnej alokacji środków i udzielania dotacji gwarantował istnienie i rozwój każdemu przedsiębiorstwu niezależnie od jego efektywności. Rynkowy mechanizm konkurencyjny eliminuje wszystkich nie wyka-zujących zdolności adaptacyjnych do wymagań bariery efektywnego popytu.
Plan centralny gwarantował pełne zatrudnienie siły roboczej, ale nie zapewniał jej efektywnego wykorzystania, tolerował nadmierne zatrudnienie. Rynek prowadzi do bezrobocia i tworzy silną presję na efektywne wykorzystanie ludzkiej pracy.
Plan centralny sprzyjał tworzeniu wielkich przedsiębiorstw, zajmujących mono-polistyczną pozycję w produkcji i na rynku. Licencjonowanie importu i wprowadzanie różnych barier celnych ograniczało konkurencję zewnętrzną i chroniło przedsiębiorstwa krajowe przed potencjalnymi konkurentami. Wprowadzenie rynku wymaga przezwy-ciężenia silnych układów monopolistycznych i stworzenia struktur oraz układów kon-kurencyjnych nie tylko w sferze produkcji i handlu, konsumpcji i transporcie, ale także w sferze bankowości, ubezpieczeń społecznych i rzeczowych, w formach własności, w typach przedsiębiorstw, oraz tworzenia różnorodnych związków pracodawców i pra-cowników itp. Bez konkurencyjnej różnorodności i bez instytucjonalnego i własno-ściowego pluralizmu, mechanizm rynkowy nie będzie funkcjonował sprawnie.