Podatki bezpośrednie

Podatki bezpośrednie uszczuplają możliwości ponoszenia wydatków na cele konsumpcyjne i inwestycyjne. Zwiększają jednak dochody i wydatki budżetu państwa. Od sposobu wykorzystania tych dochodów zależy, czy łączny efekt zmniejszonych dochodów podmiotów gospodarczych jest mniejszy czy większy od efektu wydatkowania tych dochodów za pośrednictwem budżetu państwa.

Szczególną rolę do 5 lipca 1993 r. odgrywał w Polsce sposób opodatkowania konsumentów za pośrednictwem cen nabywanych towarów. Podatek ten nazywano podatkiem obrotowym, gdyż płacony był od sprzedaży (obrotu) towarów. Nie obejmował on wszystkich produktów, a jedynie finalne dobra konsumpcyjne. Formalnie podatek ten płacił do budżetu państwa sprzedawca, ale faktycznie pochodził on z kieszeni nabywcy dóbr konsumpcyjnych, który zmuszony był płacić cenę podwyższoną o podatek obrotowy miał on więc charakter cenotwórczy. Stopy podatku obrotowego na poszczególne produkty były bardzo zróżnicowane, co wpływało niekorzystnie na proporcje cen. Ceny środków produkcji były wolne od podatku obrotowego i dlatego były odpowiednio zaniżone w stosunku do cen dóbr konsumpcyjnych obciążonych nieraz wysokim podatkiem obrotowym.

Udoskonaleniem podatku obrotowego jest wprowadzenie powszechnego podat-ku od wartości dodanej, zwanego w skrócie VAT5 (od angielskiej nazwy Value Added Tax). Opodatkowaniu w wysokości stawki podstawowej 22% podlegają wszystkie ogniwa produkcji i obrotu6. Rozpatrzmy to na prostym przykładzie liczbowym. W celu uproszczenia przykładu przyjmijmy założenie, że w kolejnych fazach procesu produkcji i obrotu wartość dodana wynosi 1000 jednostek pieniężnych i od tej wartości dodanej każdy płaci 22% VAT do urzędu skarbowego.

Podatnicy Wartość zakupu + wartość dodana VAT = 22% Zwrot zapłaco-nego VAT Sumy płacone do urzędu skarbowego Wartość

Płacony podatek podnosi cenę sprzedaży począwszy od producenta surowców, aż po sprzedaż detaliczną produktu finalnego.