Struktura bilansu płatniczego kraju
Bilans handlowy to zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksportu i importu dóbr i usług.
Bilans płatniczy jest pojęciem szerszym. Obejmuje on cały bilans handlowy oraz wszelkie powstałe rozliczenia finansowe między mieszkańcami danego kraju i państwem a zagranicą. Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem (np. Polską) a resztą świata.
Głównymi elementami bilansu są: bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych oraz saldo bilansu.
Bilans obrotów bieżących obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, a ściślej biorąc: saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy.
Bilans obrotów kapitałowych obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą, tzn.:
– salda kredytów średnio- i długookresowych (różnica między sumą kredytów otrzymanych i udzielonych),
– sumę zobowiązań kredytowych umorzonych i zrestrukturyzowanych (po uwzględ-nieniu nowych warunków i terminów płatności),
– rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursów walut,
– aktywa za granicą (odpływ kapitału),
– zagraniczne aktywa (napływ kapitału).
Bilans obrotów bieżących może być dodatni lub ujemny. Nadwyżka bilansu ob-rotów bieżących stanowi kwotę wyrażoną w dolarach, o którą wpływy przekra-czają wydatki danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów. Deficyt bilansu obrotów bieżących stanowi dolarową kwotę, o którą łączne wydatki przekracza-ją wpływy danego kraju z wymienionych w bilansie tytułów.
Podobnie można zdefiniować nadwyżkę oraz deficyt bilansu obrotów kapitało-wych. W przypadku nadwyżki wpływy przekraczają wydatki, zaś w przypadku deficytu wydatki przewyższają wpływy.
Zarówno w obrotach bieżących, jak i w obrotach kapitałowych każda z wymienio-nych pozycji może wystąpić ze znakiem dodatnim lub ujemnym. Łączna suma tych sald (dodatnich i ujemnych) wyznacza sytuację płatniczą kraju.
Pozycją korygującą w każdym bilansie płatniczym jest saldo błędów i opuszczeń, które odzwierciedla trudności, jakie napotykamy, próbując uchwycić wszystkie trans-akcje w oficjalnych statystykach. Saldo błędów i opuszczeń wynosiłoby zero, gdyby wszystkie wielkości występujące w poszczególnych pozycjach były prawidłowo zmie-rzone. Dodając do siebie bilans obrotów bieżących, bilans obrotów kapitałowych oraz saldo błędów i opuszczeń (które koryguje oba wymienione bilanse) otrzymujemy saldo ogólnego bilansu płatniczego danego kraju. To saldo zmienia nam stan rezerw dewizowych w kraju. Rezerwy dewizowe to zasób walut obcych przechowywa-nych przez bank centralny i nagromadzonych w minionych latach w wyniku dodatniego salda bilansu płatniczego.
W przypadku gdy występuje przewaga ujemnych wartości sald nad saldami do-datnimi, wówczas w celu zrównoważenia bilansu płatniczego zapisuje się tę ujemną różnicę ze znakiem dodatnim. Informuje ona, o ile zmniejszył się w kraju stan rezerw dewizowych w danym roku.
W przypadku gdy występuje przewaga dodatnich wartości sald nad saldami ujem-nymi, wówczas po stronie „saldo rezerw dewizowych” zapisuje się tę dodatnią różnicę tych sald ze znakiem ujemnym. Oznacza to, że o takie saldo ogólne zwiększył się stan rezerw dewizowych w danym roku. Zmiany rezerw dewizowych mają zawsze tę samą wartość bezwzględną i przeciwny znak niż łączna suma sald bilansu płatniczego, tak że suma wszystkich zapisów jest zawsze równa zeru.