Docelowy model przekształceń systemowych w Polsce

Budowa gospodarki rynkowej w Polsce jest warunkiem gospodarczego i technolo-gicznego zbliżenia się do krajów Europy Zachodniej i stopniowego nadrabiania znacz-nego opóźnienia cywilizacyjnego spowodowanego długotrwałą izolacją w ramach sy-stemu komunistycznego. Gospodarka rynkowa jest pojęciem zbyt ogólnym, aby można ją traktować jako drogowskaz dla dokonywanych przekształceń systemowych w Polsce. Istnieją różne typy gospodarek rynkowych nie tylko w świecie, ale także w Europie. Charakteryzują się one różnymi strukturami własności, rozwiązaniami in-stytucjonalnymi i niejednakowym zakresem ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki rynkowej oraz w realizację polityki osłony socjalnej uboższej części spo-łeczeństwa.

Budowa nowego systemu społeczno-gospodarczego nie powinna abstrahować od realiów polskiej gospodarki oraz od świadomości społecznej ukształtowanej przez prze-szło 40 lat istnienia systemu komunistycznego. Ignorowanie tych historycznych faktów, niezależnie od tego, jak surowo ocenilibyśmy skutki istnienia narzuconego nam systemu, musi odbić się niekorzystnie na całym procesie przekształceń systemowych i spotęgować napięcia społeczne, jakie nieuchronnie muszą temu towarzyszyć.

Mimo iż pierwsza faza polityki państwa w okresie przekształceń systemowych cha-rakteryzowała się wysokim stopniem liberalizmu gospodarczego, coraz powszechniejsze staje się przekonanie, że modelem docelowym dokonywanych przekształceń powinna być spoteczna gospodarka rynkowa. Nie chodzi tu o wierne kopiowanie doświadczeń niemieckich, ale o rozumną ich adaptację do naszych warunków i wypracowanie polskiej odmiany społecznej gospodarki tynkowej.

Nie wchodząc w szczegółowe rozwiązania instytucjonalne i mechanizmowe społecznej gospodarki rynkowej, można wskazać na następujące jej najważniejsze elementy:

– wielosektorowa gospodarka z dominującą własnością prywatną,

– konkurencyjne zasady funkcjonowania rynku z równoczesnymi ograniczeniami prawno-instytucjonalnymi, zapewniającymi szeroko pojęte bezpieczeństwo socjalne obywateli,

– umowa społeczna w sprawie podstawowych proporcji podziału dochodów po-między głównymi stronami potencjalnych konfliktów, tzn. pracownikami, pracodaw-cami i konsumentami,

– demokratyczne procedury tworzenia zasad zapobiegania i rozstrzygania nabrzmiałych konfliktów zgodnie ze społecznym poczuciem sprawiedliwości społecznej,

– formułowanie programów rozwoju społeczno-gospodarczego i uruchamianie środków ich urzeczywistniania bez naruszania efektywnościowych reguł gospodarki rynkowej.

Najogólniej rzecz biorąc, społeczna gospodarka rynkowa powinna kojarzyć demo-krację polityczną z wysoką efektywnością ekonomiczną i sprawiedliwością społeczną. Jest to więc pewien ideał ustrojowy, któiy łączyłby wymagania racjonalnego gospoda-rowania z wartościami humanistycznymi i czynił życie ludzkie godnym i pożytecznym. W podanych elementach definicji społecznej gospodarki rynkowej wyróżnia się swoim znaczeniem potrzeba tworzenia bezpieczeństwa socjalnego obywateli, zagrożonych działaniem konkurencyjnego mechanizmu rynkowego. To właśnie wypełnia główną treść przymiotnika „społeczna”. Bez prawnych regulacji państwa w tym zakresie i bez umowy społecznej mielibyśmy do czynienia jedynie z rynkową walką wszystkich przeciwko wszystkim, w której największą szansę zwycięstwa mieliby ekonomicznie najsilniejsi kosztem jednostek najsłabszych. Demokratyczna procedura negocjacyjna jest nie tylko instrumentem rozstrzygania konfliktu interesów, jest ona także narzędziem ułatwiającym uzyskanie wzajemnego zrozumienia, jest równocześnie procesem zbioro-wego uczenia się oraz najbardziej ucywilizowaną formą osiągania społecznego consen-susu.