Wpływ polityki fiskalnej na stopę procentową i poziom wytworzonego dochodu narodowego
Polityka fiskalna obejmuje decyzje podejmowane przez rząd dotyczące zasad i wysokości opodatkowania oraz kierunków i proporcji wydatkowania zebranych dochodów. W tych dziedzinach polityka może być mniej lub bardziej liberalna albo mniej lub bardziej restrykcyjna. Liberalna polityka fiskalna charakteryzuje się obniżaniem podatków i zwiększaniem wydatków na konsumpcję i inwestycje bądź też finansowaniem deficytu budżetu państwa za pomocą długu publicznego, powstającego przy sprzedaży obligacji skarbowych na rynku kapitałowym. Istnienie deficytu budżetowego oznacza, że wydatki rządowe na cele konsumpcyjne i inwestycyjne są większe niż wpływy do budżetu z tytułu podatków. Mogą one być większe dzięki temu, że państwo sprzedaje różnym instytucjom i obywatelom obligacje skarbowe i angażuje czasowo wolne środki pieniężne w zwiększenie popytu globalnego.
Rozpatrzmy efekty takiej polityki fiskalnej na podstawie opisanego poprzednio trójczłonowego modelu, który pozwala powiązać zwiększone wydatki rządowe ze wzro-stem stopy procentowej oraz wzrostem popytu na pieniądz (rysunek 16.2 a, b, c).
Podobnie jak w poprzednim przypadku, w punkcie wyjściowym gospodarka znaj-duje się w stanie równowagi globalnej na rynku towarowym i rynku pieniężnym, co zaznaczone jest przecięciem się krzywych w punktach EQ. Wytwarzany przy podanych parametrach dochód narodowy Y0 charakteryzuje niepełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego, które można wyrazić różnicą: Ymax – Y0.
Zwiększone wydatki rządowe z G0 do G| podnoszą krzywą K + /0 + G0 do poziomu K + IQ + Gl i wyznaczają nowy punkt równowagi na rynku towarowym oznaczony symbolem El. Następstwem zwiększonych wydatków rządowych jest wzrost dochodu narodowego z Y0 do Yl.
Zgodnie z podaną wcześniej zależnością, wzrostowi dochodu narodowego towa-rzyszy wzrost popytu na pieniądz. Krzywa L0 przesuwa się na pozycję Ll. Przy nie zmie-nionej podaży pieniądza MSQ wzrośnie stopa procentowa z rQ do rj. Na skutek wzrostu popytu globalnego krzywa ISQ przesunie się na pozycję ISl. Pojawią się wówczas nowe punkty równowagi E± we wszystkich trzech rysunkach.
Wzrost stopy procentowej z r0 do 7′] zaczyna jednak hamować w jakimś stopniu popyt inwestycyjny w sektorze prywatnym. Pojawia się wówczas zjawisko wypierania efektów ekspansywnej polityki fiskalnej (które w literaturze światowej przyjęło nazwę crowding-out). Skala wypierania zależeć będzie od stopnia wpływu ekspansji wy-datków budżetowych na wzrost stopy procentowej oraz od wrażliwości inwestycji w sektorze prywatnym na zmiany stopy procentowej (rysunek 16.3 a, b, c).
Wypieranie części wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym, wyrażone różnicą /0 – /j, powoduje pewne obniżenie dochodu narodowego w rozmiarach Fj – Y2. Towarzyszyć temu będzie obniżanie krzywej ISj do pozycji IS2 oraz spadek popytu na pieniądz.
Krzywa popytu na pieniądz przesunie się z pozycji Lj na pozycję L2. Przy nie zmie-nionej podaży pieniądza ustali się nowy punkt równowagi E0 na rynku towarowym i rynku pieniężnym.