Blog Archives

Inną odmianą własności ogólnospołecznej są przedsiębiorstwa będące jednoosobowymi spółkami skarbu państwa. Z formalnoprawnego punktu widzenia podmiotem własności jest właśnie skarb państwa, ale faktycznie jest to nadal własność ogólnospołeczna (państwo jest formą organizacji ogółu obywateli). Przedsiębiorstwem będącym własnością skarbu państwa nie musi jednak zarządzać administracja państwowa, ale z reguły zarządzają nim zawodowi kierownicy, do których dyspozycji oddana została określona część majątku narodowego. Działają oni w imieniu skarbu państwa, bezpośrednio na jego rzecz, a pośrednio na rzecz ogółu. Skarb państwa może też być współwłaścicielem majątku spółek akcyjnych nabywając i posiadając pakiety ich akcji. Wpływ państwa na decyzje podejmowane w tych spółkach jest proporcjonalny do ilości posiadanych przez skarb państwa akcji. W przypadku jednoosobowej spółki skarbu państwa wpływ ten jest oczywiście dużo większy.

Dotyczy to szczególnie producentów wyrobów podlegających fluktuacjom mody, silnej konkurencji ze strony innych wytwórców, uwikłanych w wyścig technologiczny itp. Przykładami takich organizacji są firmy odzieżowe, przemysł elektroniczny, motoryzacyjny, kosmiczny i związany z biotechnologiami.

Duch ostrożności ograniczeń antyspekulacyjnych panuje jednak dalej na giełdach niemieckich, z Berlinem włącznie. Mianowicie, bezpośrednimi klientami maklerów, według obowiązującego prawa, są banki. Do maklera nie mogą zgłaszać się osoby prywatne, firmy produkcyjne itp. inwestorzy. Jego klientem jest bank. Preferencje dla banków są zresztą jeszcze dalsze. Niektóre z nich mają np. prawo wysyłać swoich reprezentantów bezpośrednio na parkiet giełdy i tam dokonywać transakcji. Żadne inne firmy nie mają takich uprawnień.

Reakcją organizacji na perturbacje i zaburzenia zachodzące w ich rynkowym otoczeniu bywa z reguły nie tylko strukturalne dostosowywanie się do tych zmian, ale również przyjmowanie aktywnej strategii rynkowej. Zagadnieniom tym poświęcony jest rozdział III.

Aby nie utracić do końca kontroli nad organizacją, zarządzający zmuszeni są do decentralizacji i nadania niezbędnych uprawnień kierownikom niższych szczebli. Powszechnie stosowaną formą zmiany strukturalnej jest w tej fazie dywizjonalizacja i daleko posunięta samodzielność wyodrębnionych oddziałów organizacji. Wyodrębnienie to nie odbywa się już jednak według specjalizacji funkcjonalnej, ale według kryterium rynku, produktu, regionu, klienta itp. Zwiększa to elastyczność funkcjonowania organizacji, naczelnemu kierownictwu umożliwia skoncentrowanie się na rozwiązywaniu problemów strategicznych. Kryzys pojawia się wówczas, gdy usamodzielnione części zaczynają żyć własnym życiem, dbać przede wszystkim o swoje własne interesy, wymykać się założeniom opracowywanym przez centralę. Jest to kryzys kontroli.

Najmniejszą aktywność przejawiają grupy apatyczne, zwykle o bardzo niskim statusie, pracujące w rozproszeniu, świadome swojej marginesowej roli w organizacji. Są to najczęściej „szeregowi” urzędnicy, pracownicy różnych służb pomocniczych, ludzie zatrudnieni dorywczo. Nie przeciwstawiają się czynnie kierownictwu, a ich odpowiedzią na zmiany i kryzysy jest najczęściej bierny opór, który – co należy podkreślić – może udaremnić zamierzenia „góry”.

W związku z niełatwą sytuacją finansową firmy i drogim kredytem kierownictwo musiało nauczyć się analizy i kontroli przepływów finansowych. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i perspektywy prywatyzacji poprzez udział w Programie Powszechnej Prywatyzacji, zmusiły do poznania kategorii prawnych gospodarki rynkowej.

Koniec wielkiego kryzysu nie przynosi uspokojenia. W 1931 r. dochodzi do kolejnego, trzeciego już w tak krótkim czasie, głębokiego załamania niemieckiego systemu bankowego. Wywołane zostało przez zakłócenia płynności płatniczej wielkiego Darmstaedter Bank, powodując łańcuch perturbacji płatniczych w całych Niemczech. W związku z tą sytuacją giełda zostaje zamknięta, otworzono ją po miesiącu, jak się jednak okazuje – na krótko. Zaraz potem następuje kryzys funta szterlinga, prowadzący do załamania ogólnoeuropejskiego rynku walutowego. Znowu, prawie przez rok, giełda jest zamknięta. Najsilniejszym jednak ciosem jest wprowadzona przez rząd faszystowski reforma w 1934 r.

Państwo występuje również w charakterze inwestora przeznaczając środki budżetowe na realizację wybranych przedsięwzięć w sferze produkcji, szkolnictwa, ochrony zdrowia, opieki społecznej, transportu, łączności itp. Może to robić powołując państwowe przedsiębiorstwa lub uzupełniając ze środków budżetowych niedostateczne środki własne firm prywatnych lub spółdzielczych realizujących preferowane przez państwo cele i zadania. Państwo może też inwestować środki budżetowe w zakupy przedsiębiorstw lub ich części oraz zakupy akcji spółek.

Zjawisko „odrywania się” organizacji od swej pierwotnej funkcji określane jest w literaturze organizacyjnej mianem autonomizacji celów. Uważa się je zwykle za zjawisko patologiczne. Jeśli nawet tak ocenia to jej otoczenie, to z punktu widzenia samej organizacji jest to z reguły „zdrowe” dążenie do obrony własnych interesów. Interesy te organizacje odkrywają pod postacią różnych szans i zagrożeń, pierwsze – starają się wykorzystać, drugie – zneutralizować. Zarzucanie przedsiębiorstwom, że gonią za zyskiem, czy szpitalom, że walczą o swój budżet, jest nieporozumieniem. Tylko bowiem ta organizacja, która umie odkryć i realizować własne interesy, może dobrze pełnić swoje zewnętrzne funkcje i realizować interes społeczny.

Kiedy po przemianach politycznych pojawił się problem prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych, okazało się, że jest on jednym z nielicznych u nas specjalistów, którzy wiedzą, jak „robiono to” w innych krajach (np. Wielkiej Brytanii i Francji). Dzięki temu szybko znalazł się w gronie specjalistów urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Prywatyzacji. Choć urząd ten był quasi ministerstwem (później został zresztą w ministerstwo przekształcony), to jednak zatrudnieni w nim specjaliści (prawnicy, finansiści, bankowcy, ekonomiści) czuli się głównie profesjonalistami, nie zaś urzędnikami czy politykami. Zespół przybrał charakter sztabowej komórki rządu mającej za zadanie przygotowanie racjonalnej, opartej na sprawdzonych gdzie indziej wzorcach, procedury prywatyzowania polskich przedsiębiorstw. Polityczna strona procesu prywatyzacji, podobnie jak społeczny odbiór tego co robią, były dla nich sprawami drugorzędnymi.

Jego zdaniem „żaden wielki wynalazek nie powstał w rezultacie pracy jakiejś komisji. Wynalazek jest zawsze wynikiem twórczości jednostki” [Whitfield, 1979, s. 206], Jednak i on potrzebował innych ludzi, zwłaszcza wówczas, gdy trzeba się było przebić ze swoim pomysłem do wpływowych osób i instytucji. Bez poparcia odpowiednich instytucji nie byłby w stanie żadnego ze swych wynalazków urzeczywistnić (może poza wynalezioną przez siebie lekką metalową kulą dla inwalidów po chorobie Heinego-Medina).

Najważniejszymi zewnętrznymi partnerami firmy są jej klienci, dostawcy, finansiści oraz administracja różnych szczebli. Jeden człowiek nie jest oczywiście w stanie „obsłużyć” tych wszystkich ważnych dla firmy relacji.