Socjalizm w wydaniu radzieckim oparty był na monopolu: władzy politycznej, ideologii marksistowsko-leninowskiej, własności państwowej, handlu zagranicznego, zaopatrzenia i skupu w stosunkach państwa z rolnictwem oraz na całkowitej kontroli polityki kadrowej przez partię komunistyczną w formie tzw. partyjnej nomenklatury stanowisk kierowniczych.

Narzędziem bezpośredniego zarządzania gospodarką narodową był plan centralny, za którego pośrednictwem dokonywano podziału zadań i środków w formie nakazów i przydziałów przekazywanych przez struktury hierarchiczne podporządkowane centrum jednostkom gospodarczym, zwanym tradycyjnie przedsiębiorstwami. By) to więc system monocentryczny z mechanizmem nakazowo-rozdzielczym.

Utrzymywanie stabilnego kursu walut w okresie wysokiej inflacji wpływa również niekorzystnie na skłonności do oszczędzania w dolarach. Stopa procentowa od de-pozytów waluty krajowej kształtuje się orientacyjnie w granicach stopy inflacji (a więc może osiągać nawet kilkadziesiąt procent miesięcznie), natomiast stopa oprocentowania depozytów w dewizach utrzymuje się w granicach wartości jednocyfrowej i jest zbliżona do wysokości oprocentowania depozytów w bankach zachodnich. Nagromadzone oszczędności na rachunkach dewizowych stale tacą na wartości, gdyż stopa procentowa tylko w niewielkim stopniu kompensuje straty wynikające z wysokiego wzrostu cen krajowych. Następuje więc wyraźne przesuwanie oszczędności dewizowych na rzecz oszczędności w walucie krajowej. Zmniejsza się w ten sposób zakres dolaryzacji życia gospodarczego i umacnia się pozycja waluty krajowej w stosunku do dolara.

Termin „integracja gospodarcza” pojawił się dopiero w 1948 r. w przemówieniach po-lityków i w dokumentach państwowych . Odtąd zajął on miejsce uprzednio używanych terminów, dotyczących ekonomicznej współpracy czy też unii celnych.

Pojęcia „integracja gospodarcza” nigdy nie zdefiniowano w sposób precyzyjny. Oznacza ono coś więcej niż współdziałanie różnych krajów w sferze stosunków gospo-darczych, ale mniej niż pełna ich unifikacja (ujednolicenie). Istota integracji polega na wzajemnym powiązaniu i współzależnościach między krajami z określonego obszaru geograficznego, które zawierają umowy dotyczące swobody przepływów wszystkich rodzajów pracy i kapitałów oraz produkcji przez istniejące między tymi krajami granice polityczne. Mówiąc inaczej, pełna integracja rynków zakłada odpowiedni stopień swobodnej ruchliwości tego wszystidego, co może być dostarczone na te rynki oraz niewystępowanie wzajemnej dyskryminacji.

Powstaje pytanie, jakie główne zagrożenia niesie ze sobą inflacja dla gospodarki naro-dowej i społeczeństwa?

Każdy przedsiębiorca wie, że inflacja powoduje duże zamieszanie w kalkulacji ko-sztów produkcji. Rodzi ona niepewność w przewidywaniu wzrostu realnych zysków, co wpływa destabilizująco na działalność gospodarczą i zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji. Wzrost stopy inflacji powoduje nieuchronnie wzrost stopy oprocentowania wkładów terminowych, aby w ten sposób skompensować spadek siły nabywczej pieniądza. To z kolei prowadzi do wzrostu oprocentowania kredytów udzie-lanych na działalność inwestycyjną. Rosnąca stopa procentowa zmniejsza zaintereso-wanie kredytem inwestycyjnym, zwłaszcza kredytem długoterminowym, gdyż przed-siębiorcy nie mają pewności, czy wzrost cen na ich produkty będzie wystarczający, aby zarobić na znacznie droższy kredyt. Zainteresowanie przedsiębiorców przesuwa się wów-czas z kredytu inwestycyjnego na krótkookresowy kredyt obrotowy. Odbija się to nie-korzystnie na postępie innowacyjnym i wzroście produkcyjności pracy.

Zaciąganie kredytu w bankach ma tą istotną słabość, że zmniejsza możliwości kredytowe dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu. Wpływa to niekorzystnie na rozmiary wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym. Nazywa się to efektem wypierania. Nie należy jednak oczekiwać pełnego efektu wypierania ani w czasie ożywienia, ani w czasie recesji i dlatego deficyt budżetowy może być w pewnych jego granicach wykorzystywany jako element polityki nakręcania koniunktury. Kredyt zaciągany w bankach komercyjnych może okazać się niewystarczający do sfinansowania deficytu. Dlatego państwo chętnie zaciąga dług publiczny w drodze sprzedaży obligacji skarbowych.

Rozwój i efektywność gospodarki każdego kraju zależy w decydującym stopniu od spe-cjalizacji i zdobycia korzystnej pozycji w międzynarodowym podziale pracy.

Najwybitniejszy przedstawiciel ekonomii ldasycznej Dawid Ricardo (1772-1823) stworzył w 1817 r. teoretyczne podstawy do wyjaśnienia źródeł korzyści ekonomicznych, jakie przynosi handel zagraniczny i do dziś problem ten jest badany i dyskutowany w jego różnych aspektach. Wyszedł on z realistycznego założenia, że każdy kraj jest wyposażony w specyficzne czynniki produkcji i różną technologię, co powoduje znaczne różnice w produktywności mierzonej ilością wytwarzanych dóbr na jednostkę pracy.

Monetaryści – opierając się na podstawowych twierdzeniach teorii neoklasycznej – od-rzucili keynesowską teorię przymusowego bezrobocia opartą na twierdzeniu, że jest ono spowodowane niedostatecznym globalnym popytem. Akceptowali oni neoklasyczną teorię bezrobocia dobrowolnego , które nazwali bezrobociem naturalnym, wynika-jącym z normalnego działania rynku pracy, z niedopasowań strukturalnych oraz siły związków zawodowych. Stopa tego bezrobocia jest niewielka i nie zależy ona od wy-sokości stopy inflacji. Dlatego krzywa nie ma kształtu spadającego coraz wolniej, lecz kształt pionowy. Przecina ona oś odciętych na wysokości określonej przez stopę bez-robocia naturalnego i może pionowo przesuwać się w lewo lub w prawo w zależności od niewielkich zmian w stopie tego bezrobocia. Jeśli bezrobocie wzrośnie powyżej lub poniżej stopy naturalnej, wówczas opisany (w rozdziale 8, podrozdział 8.2) mechanizm popytu na pracę i podaży pracy spowoduje odpowiednie zmiany w przeciętnym poziomie płacy realnej i ukształtowanie się równowagi na rynku pracy przy naturalnej stopie bezrobocia. Nie występuje zatem zjawisko wymienności między stopą inflacji a stopą

We wszystkich krajach zachodnich rozwinięto ochronę socjalną pracowników i obywateli, zabezpieczającą warunki egzystencji najmniej zarabiającym grupom spo-łecznym lub ludziom nie mającym pracy, bądź też niezdolnym do pracy. Nie wnikając w szczegóły i różnice rozwiązań w poszczególnych krajach, ochrona socjalna wyraża się w następujących działaniach:

Kurs walut jest ceną jednostki pieniężnej jednego kraju wyrażoną w jednostkach pie-niężnych innych krajów. Jest to np. relacja złotego do dolara lub innej waluty wymie-nialnej . Kształtuje się ona na rynku walutowym w wyniku wprowadzenia oficjalnej wymienialności walut.

Wymienialność wewnętrzna występuje wówczas, gdy bank centralny zobo-wiązuje się do skupu lub sprzedaży takiej ilości walut, jaka zostanie zgłoszona do sprzedaży czy zakupu na krajowym rynku walutowym po kursie ustalonym przez bank centralny. Mamy wówczas do czynienia z kursem względnie stałym.

Szybka prywatyzacja jest niezbędna w małych przedsiębiorstwach, zwłaszcza w handlu i usługach, a więc w sferach, które charakteryzowały się wyjątkowo wysokim stopniem zaniedbania w gospodarce centralnie planowanej. W tych właśnie dziedzinach prywatna własność wykazuje zdecydowaną przewagę nad własnością państwową, gdyż wyzwala silną motywację oraz uruchamia inwencję efektywnej pracy.

Socjalizm etatystyczny był ustrojem wygodnym dla słabych, gdyż zapewniał im so-cjalne bezpieczeństwo (pracę, mieszkanie, wczasy, przedszkola, szkoły itp.). Tłumił zaś inicjatywę i przedsiębiorczość ludzi zdolnych i ambitnych, spragnionych osobistego sukcesu. Nie można było w tym systemie zrobić zbyt wielkiej kariery uczciwą pracą i nie było się karanym za lenistwo i nieudolność.

Przyszłość polskiej gospodarki związana jest z tworzeniem mechanizmu rynkowego, prywatyzacją przeważającej części sektora państwowego oraz włączeniem się do Wspól-noty Europejskiej. Dwa pierwsze problemy analizowane są w aneksie. W rozdziale tym zastanówmy się nad korzyściami i zagrożeniami wynikającymi z konieczności integro-wania polskiej gospodarki ze Wspólnotą Europejską.

Od początku lat sześćdziesiątych sytuacja przedstawiona w poprzednim podrozdziale zaczęła się stopniowo zmieniać na niekorzyść gospodarki amerykańskiej. Rozwijająca się nowoczesna gospodarka zachodnioeuropejska stawała się coraz bardziej konku-rencyjna dla gospodarki amerykańskiej. Wówczas eksport amerykański stopniowo stawał się mniej atrakcyjny, import zaś stawał się coraz bardziej pożądany przez ame-rykańskich konsumentów. Malała więc gwałtownie nadwyżka eksportu nad importem i już w 1959 r. bilans handlowy USA stał się ujemny. Równocześnie następował duży odpływ dolarów za granicę, spowodowany rozbudową baz wojskowych i utrzymaniem licznej armii poza granicami USA. Korporacje amerykańskie inwestowały coraz większe sumy kapitałów w innych krajach, rząd amerykański zaś udzielał znaczącej pomocy finansowej rozwijającym się krajom Trzeciego Świata, w tym także na cele militarne. Doprowadziło to do tego, iż pod koniec lat pięćdziesiątych suma dolarów znajdujących się za granicą zaczęła przewyższać pokrycie w złocie, które zgromadzono w Fort Knox w USA.