Category Rynek Finansowy

Odbudowanie mechanizmu rynku wymaga nie tylko wprowadzenia cen, kursów walut, stóp procentowych itp., kształtowanych przez rynek, ale także tworzenia odpowiedniej dla rynku infrastruktury instytucjonalnej w postaci banków komercyjnych, giełdy papierów wartościowych, giełd towarowych, instytucji związanych z tworzącym się rynkiem pracy itp. Zastąpienie mechanizmu centralnego planowania przez mechanizm tynkowy oznacza zasadniczą zmianę logiki gospodarowania.

Stosunkowo niewielkie rozmiary bezrobocia neoklasycy interpretowali jako bez-robocie naturalne, które zawsze będzie istniało jako rezultat niedopasowań (frykcji) podaży pracy do popytu na nią oraz zbyt wysokich płac realnych wymuszonych przez związki zawodowe w stosunku do produkcyjności pracy. Przy wysokich płacach real-nych w stosunku do produkcyjności pracy nie można – ich zdaniem – osiągnąć pełnej równowagi na rynku pracy . W tych warunkach wszelkie wysiłki państwa zmierzające do całkowitej likwidacji bezrobocia są bezskuteczne.

Przedsiębiorstwa publiczne skoncentrowane są głównie w energetyce, transporcie oraz w produkcji środków transportowych, w przemyśle wydobywczym oraz w przed-siębiorstwach kredytowych i ubezpieczeniach.

Przedsiębiorstwa państwowe zorganizowane są z reguły w formie spółek akcyjnych, w których państwo utrzymuje zasadę dysponowania większością akcji i zróżnicowanego oraz rozproszonego udziału innych właścicieli. Za gospodarkę przedsiębiorstwa państwowego odpowiada zarząd składający się z fachowców powoływanych i odwoływanych przez ministerstwo przemysłu, jednakże bez możliwości ingerencji ministerstwa w decyzje zarządu. Członkowie zarządu mogą jednak sądownie odpowia-dać za szkody wynikające z ich zaniedbań lub popełnionych błędów. Przedsiębiorstwa państwowe są w pełni skomercjalizowane.

Cykl koniunkturalny jest wynikiem współzależności wielu różnorodnych czynników i sił. Stwarza to możliwości różnorodnych wyjaśnień. Zjawisko cykliczności próbowano w historii myśli ekonomicznej tłumaczyć zmiennymi falami napływu wynalazków i innowacji technicznych w produkcji, które w pewnym okresie ożywiają aktywność gospodarczą, w innym zaś, gdy wyczerpuje się strumień wynalazków, następuje depresja gospodarcza.

Dotychczas studiowaliśmy teoretyczne podstawy funkcjonowania rozwiniętej gospo-darki rynkowej. Studiujący ekonomię pragną zastosować zdobytą wiedzę do realiów polskiej gospodarki w celu lepszego zrozumienia mechanizmów jej funkcjonowania. Należy zdawać sobie sprawę z faktu, że mechanizm rynkowy w Polsce znajduje się do-piero w procesie tworzenia i nie działa on jeszcze z taką sprawnością i skutecznością, jak w rozwiniętych krajach kapitalistycznych.

O wzrastającej roli budżetów w rozwiniętych gospodarkach rynkowych na przestrzeni ostatnich sześćdziesięciu lat świadczą poniższe dane:

Wydatki publiczne obejmują nie tylko wydatki rządowe, ale także wydatki stanowe oraz wydatki władz lokalnych. Pod sam koniec lat dwudziestych udział tych wydatków w PNB, z wyjątkiem Niemiec, był stosunkowo niewielki. Wzrósł on znacznie w latach sześćdziesiątych i osiągnął bardzo wysoki poziom, zwłaszcza w Szwecji, w połowie lat osiemdziesiątych. Szwecja jest krajem o najbardziej rozwiniętej osłonie socjalnej państwa, która pochłania olbrzymią część wydatków publicznych.

Pojęcia „pieniądz” nie daje się precyzyjnie zdefiniować, gdyż pieniądz występuje w różnych formach i ma różny stopień płynności. Przez pojęcie „płynność” rozumiemy szybkość dostępu i możliwość użycia pieniądza w każdej chwili przez gospodar-stwo domowe. Pojęcie „płynność” może odnosić się także do banków lub przedsię-biorstw. W przypadku banków utrzymanie płynności oznacza zdolność do wypłaca-nia wkładów (depozytów) na każde żądanie klienta. W przypadku przedsiębiorstw zachowanie płynności oznacza ich zdolność do bieżącego regulowania wszelkich należności. Utrata płynności pieniężnej (gotówkowej) jakiegokolwiek podmiotu go-spodarczego oznacza trudną sytuację finansową, utratę zaufania co do jego wypłacal-ności, a w przypadku dłuższego ograniczania płynności gotówkowej, także możliwość upadłości firmy.

Popyt na pieniądz zgłaszają różne podmioty gospodarcze, zaś podażą pieniądza kieruje bank centralny i banki komercyjne. Globalny stosunek popytu na pieniądz do jego podaży określa siłę nabywczą pieniądza i wpływa na wysokość stopy procentowej, wywierającej wpływ na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców i tym samym na ogólną aktywność gospodarczą kraju. Stąd poznanie motywów popytu na pieniądz i zasad określających jego podaż ma istotne znaczenie dla zrozumienia całego mechanizmu rynkowego.

Bank centralny odpowiedzialny za równowagę na rynku towarowym i rynku pienięż-nym oraz ograniczanie wzrostu cen rynkowych kontroluje podaż pieniądza w obiegu i koryguje jego dopływ lub odpływ za pośrednictwem zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej oraz polityki otwartego rynku.

Rezerwa obowiązkowa, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne, wyznaczona jest przez radę banku centralnego, a w Stanach Zjednoczonych przez Radę Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej. Banki mogą utrzymywać wyższe rezerwy, ale nie mogą utrzymywać mniejszej niż wyznaczony jej poziom minimalny.

Procesy integracyjne mogą przybierać różny zasięg w poszczególnych regionach świata2. Zaczynają się z reguły od pewnych uzgodnień o ograniczonym zakresie i stop-niowo mogą być rozszerzane na coraz inne dziedziny życia.

Mimo niewątpliwych korzyści płynących z integracji gospodaczej, procesy te prze-biegają na ogół powoli i napotykają różne trudności. Integracja bowiem dotyczy różnych krajów, znajdujących się na niejednakowym poziomie rozwoju gospodarczego i może naruszać interesy narodowe lub interesy różnych grup społecznych.

Dewaluacja wpływa korzystnie na transfery prywatne, gdyż zachęca do przesyłania dewiz zarobionych za granicą i lokowania ich w różne przedsięwzięcia inwestycyjne lub nawet depozyty terminowe w kraju.

W sumie można stwierdzić, że dewaluacja daje efekty krótkookresowe. Prowadzi ona bowiem do wzrostu cen nie tylko towarów importowanych, ale wszystkich towarów i usług. Towarzyszy temu z reguły wzrost stopy procentowej, wzrost kosztów utrzymania, wzrost płac i tym samym wzrost kosztów produkcji towarów eksportowanych. Zatem początkowe korzyści dewaluacji są stopniowo eliminowane na skutek postępującego spadku opłacalności eksportu. Po upływie pewnego okresu powstaje ponowna konieczność dalszej dewaluacji waluty krajowej. W ten sposób dewaluacja przynosi wprawdzie doraźne efekty i staje się konieczna w warunkach rosnącego deficytu bilansu płatniczego, ale równocześnie otwiera drogę niepożądanym zjawiskom gospodarczym. Stąd ważny jest zarówno wybór momentu, jak i skali dewaluacji waluty krajowej tak, aby rozsądnie wyważyć korzystne i niekorzystne skutki towarzyszące dewaluacji.

Polityka pieniężna obejmuje decyzje banku centralnego dotyczące rozmiarów podaży pieniądza, za pomocą którego można wpływać na kształtowanie się popytu globalnego i wzrost dochodu narodowego. Ogniwem pośrednim między zmianą podaży pieniądza a zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa r.

Wykorzystując opisany wyżej mechanizm transmisyjny, zależność między zmianą podaży pieniądza MS a popytem globalnym Pg oraz dochodem narodowym Y można przedstawić w postaci modelu, który składa się z trzech ściśle powiązanych ze sobą części (rysunek 16.2 a, b, c).

W teoretycznym rozumowaniu można założyć różne przypadki skrajne, w których krzy-wa LM przybiera położenie poziome, nachylenie dodatnie i położenie pionowe. Wów-czas krzywa IS może przecinać krzywą LM i wyznaczać punkty równowagi rynku to-warowego i rynku pieniężnego w jej różnym odcinku. Można to zilustrować następu-jącym wykresem: