Popyt na pieniądz zgłaszają różne podmioty gospodarcze, zaś podażą pieniądza kieruje bank centralny i banki komercyjne. Globalny stosunek popytu na pieniądz do jego podaży określa siłę nabywczą pieniądza i wpływa na wysokość stopy procentowej, wywierającej wpływ na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców i tym samym na ogólną aktywność gospodarczą kraju. Stąd poznanie motywów popytu na pieniądz i zasad określających jego podaż ma istotne znaczenie dla zrozumienia całego mechanizmu rynkowego.

Bank centralny odpowiedzialny za równowagę na rynku towarowym i rynku pienięż-nym oraz ograniczanie wzrostu cen rynkowych kontroluje podaż pieniądza w obiegu i koryguje jego dopływ lub odpływ za pośrednictwem zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej oraz polityki otwartego rynku.

Rezerwa obowiązkowa, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne, wyznaczona jest przez radę banku centralnego, a w Stanach Zjednoczonych przez Radę Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej. Banki mogą utrzymywać wyższe rezerwy, ale nie mogą utrzymywać mniejszej niż wyznaczony jej poziom minimalny.

Procesy integracyjne mogą przybierać różny zasięg w poszczególnych regionach świata2. Zaczynają się z reguły od pewnych uzgodnień o ograniczonym zakresie i stop-niowo mogą być rozszerzane na coraz inne dziedziny życia.

Mimo niewątpliwych korzyści płynących z integracji gospodaczej, procesy te prze-biegają na ogół powoli i napotykają różne trudności. Integracja bowiem dotyczy różnych krajów, znajdujących się na niejednakowym poziomie rozwoju gospodarczego i może naruszać interesy narodowe lub interesy różnych grup społecznych.

Dewaluacja wpływa korzystnie na transfery prywatne, gdyż zachęca do przesyłania dewiz zarobionych za granicą i lokowania ich w różne przedsięwzięcia inwestycyjne lub nawet depozyty terminowe w kraju.

W sumie można stwierdzić, że dewaluacja daje efekty krótkookresowe. Prowadzi ona bowiem do wzrostu cen nie tylko towarów importowanych, ale wszystkich towarów i usług. Towarzyszy temu z reguły wzrost stopy procentowej, wzrost kosztów utrzymania, wzrost płac i tym samym wzrost kosztów produkcji towarów eksportowanych. Zatem początkowe korzyści dewaluacji są stopniowo eliminowane na skutek postępującego spadku opłacalności eksportu. Po upływie pewnego okresu powstaje ponowna konieczność dalszej dewaluacji waluty krajowej. W ten sposób dewaluacja przynosi wprawdzie doraźne efekty i staje się konieczna w warunkach rosnącego deficytu bilansu płatniczego, ale równocześnie otwiera drogę niepożądanym zjawiskom gospodarczym. Stąd ważny jest zarówno wybór momentu, jak i skali dewaluacji waluty krajowej tak, aby rozsądnie wyważyć korzystne i niekorzystne skutki towarzyszące dewaluacji.

Polityka pieniężna obejmuje decyzje banku centralnego dotyczące rozmiarów podaży pieniądza, za pomocą którego można wpływać na kształtowanie się popytu globalnego i wzrost dochodu narodowego. Ogniwem pośrednim między zmianą podaży pieniądza a zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa r.

Wykorzystując opisany wyżej mechanizm transmisyjny, zależność między zmianą podaży pieniądza MS a popytem globalnym Pg oraz dochodem narodowym Y można przedstawić w postaci modelu, który składa się z trzech ściśle powiązanych ze sobą części (rysunek 16.2 a, b, c).

W teoretycznym rozumowaniu można założyć różne przypadki skrajne, w których krzy-wa LM przybiera położenie poziome, nachylenie dodatnie i położenie pionowe. Wów-czas krzywa IS może przecinać krzywą LM i wyznaczać punkty równowagi rynku to-warowego i rynku pieniężnego w jej różnym odcinku. Można to zilustrować następu-jącym wykresem:

Bezrobocie frykcyjne obejmuje tę grupę osób, która ze względu na stan zdrowia fizycznego i psychicznego nie może znaleźć odpowiedniej dla siebie pracy. Do tej ka-tegorii zalicza się także tych pracowników, którzy przejściowo nie mogą znaleźć pracy ze względu na zmianę zawodu.

Bezrobocie strukturalne wynika z rozbieżności struktury popytu na pracę i struk-tury jej podaży z punktu widzenia wymaganych kwalifikacji pracy. Dotyczy ono także strukturalnych zmian gospodarki narodowej, w wyniku których upadają pewne dzie-dziny produkcji i zwalniani z nich pracownicy ze względu na wiek lub szczególny cha-rakter kwalifikacji nie mogą znaleźć pracy. Bezrobocie strukturalne może wynikać rów-nież z ogólnego niedorozwoju gospodarczego i niemożności stworzenia niezbędnej liczby stanowisk pracy dla wszystkich zdolnych i chętnych do pracy. Ten rodzaj bezrobocia występuje w skali masowej w krajach słabo rozwiniętych pod względem gospodarczym.

Wpływ znanych już wcześniej składników popytu globalnego na poziom dochodu na-rodowego w granicach istniejących zdolności produkcyjnych można zilustrować nastę-pującym wykresem w układzie dwuwymiarowym:

Linia wyprowadzona z początku układu osi współrzędnych pod kątem 45° jest linią równowagi. Na niej znajdują się wszystkie punkty, dla których popyt globalny równa się dochodowi narodowemu brutto, czyli Pg=Y.

Historyczny rozwój gospodarki rynkowej wskazuje, że wzrost dochodu narodowego, a w szczególności wzrost produkcji przemysłowej począwszy od 1825 r. ulega powta-rzającym się – mniej lub bardziej regularnie – wahaniom. Czasami były to wahania łagodne, a czasami bardzo głębokie, a nawet wręcz katastroficzne, jak w latach 1929- -1933. Ekonomiści zajmujący się tym zagadnieniem wyróżniali w tych wahaniach cztery podstawowe fazy: kryzys (lub recesja w zależności od skali spadku produkcji), depresja (lub dno kryzysu), ożywienie gospodarcze oraz wysoka koniunktura, zwana czasami rozkwitem gospodarczym. Tego rodzaju wahania dokonują się z reguły wokół ro-snącego trendu wzrostu w długim okresie historycznym.

Ekonomia neoklasyczna, jak również ekonomia keynesowska zdominowane były przez długi okres analizami typu statycznego, które opierały się na założeniu, że zdolności produkcyjne gospodarki się nie zwiększają. Neoklasycy koncentrowali się na dowodze-niu, że samoregulujące mechanizmy rynkowe zapewniają wytwarzanie dochodu naro-dowego w warunkach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych oraz pełnego zatrudnienia siły roboczej. Keynesiści, odwołujący się do realiów gospodarki rynkowej, wskazywali, że ani zdolności produkcyjne nie są w pełni wykorzystywane, ani zasoby siły roboczej nie znajdują pełnego zatrudnienia. Stąd ich argumentacja koncentrowała się na uzasadnianiu konieczności prowadzenia aktywnej polityki in-terwencyjnej państwa, której głównym celem jest zwiększanie dochodu narodowego przy istniejących zdolnościach produkcyjnych gospodarki narodowej i tym samym zwiększanie zatrudnienia oraz ograniczanie rozmiarów bezrobocia.

Polityka fiskalna obejmuje decyzje podejmowane przez rząd dotyczące zasad i wysokości opodatkowania oraz kierunków i proporcji wydatkowania zebranych dochodów. W tych dziedzinach polityka może być mniej lub bardziej liberalna albo mniej lub bardziej restrykcyjna. Liberalna polityka fiskalna charakteryzuje się obniżaniem podatków i zwiększaniem wydatków na konsumpcję i inwestycje bądź też finansowaniem deficytu budżetu państwa za pomocą długu publicznego, powstającego przy sprzedaży obligacji skarbowych na rynku kapitałowym. Istnienie deficytu budżetowego oznacza, że wydatki rządowe na cele konsumpcyjne i inwestycyjne są większe niż wpływy do budżetu z tytułu podatków. Mogą one być większe dzięki temu, że państwo sprzedaje różnym instytucjom i obywatelom obligacje skarbowe i angażuje czasowo wolne środki pieniężne w zwiększenie popytu globalnego.

Dotychczasowa analiza wskazuje, że nie ma jednoznacznej i powszechnie akceptowa-nej odpowiedzi na pytanie, jak zwalczać inflację. Zależy to w dużym stopniu od dia-gnozy przyczyn inflacji, a także od warunków określonego kraju, w jakich występują procesy inflacyjne.

Jeśli przyjmiemy hipotezę monetarystów, że inflacja jest zjawiskiem czysto pie-niężnym, co oznacza, że wzrost cen spowodowany jest przede wszystkim nieodpowied-nimi zmianami nominalnej podaży pieniądza, wówczas walka z inflacją sprowadza się do umiejętnej regulacji podaży pieniądza w wyrażeniu realnym. Można to wyrazić rów- namem. M_=Y_

Zjawisko cyklu koniunkturalnego było analizowane przy założeniu braku ingerencji państwa. Tymczasem rozwinięta już w czasie II wojny światowej i bardziej udoskona-lona po jej zakończeniu ingerencja państwa stała się jednym z najważniejszych czynni-ków kształtujących przebieg koniunktury gospodarczej w krajach zachodnich.